Cá Anh vũ tiến vua

* Cá Anh vũ là loại cá như thế nào mà ngày xưa thường được dùng để tiến vua? Ngày nay loại cá quý hiếm này được tìm thấy ở đâu? (Lê Quang Ngọc, Hải Châu, Đà Nẵng).

- Theo các tài liệu nghiên cứu, cá Anh vũ có tên khoa học là Semilabeo notabilis, thuộc họ các chép (Cyprinidae), có kích thước trung bình từ 31-67cm và cân nặng trung bình ở con trưởng thành khoảng 5kg.

Cá Anh vũ đầu vàng (Hoàng anh vũ) là loại khá hiếm nên giá đắt đỏ. Nguồn: Internet

Cá Anh vũ được chia làm 3 loại chính: cá Anh vũ Phú Thọ (nặng 1kg), cá Anh vũ Tây Nguyên (nặng 2kg), cá Anh vũ đầu vàng. Ở Việt Nam, cá Anh vũ thường sống ở lưu vực sông Hồng, sông Kỳ Cùng, sông Lam thuộc tỉnh Yên Bái, Phú Thọ, Hòa Bình, Lạng Sơn, Nghệ An và vùng Tây Nguyên (chủ yếu ở 2 con sông lớn là Serepok và Sê San). Căn cứ vào hình dạng mõm, cá Anh vũ còn được dân gian gọi là cá Mõm lợn, người Tây Nguyên gọi là cá Mõm trâu.

Theo bài viết “Huyền thoại cá Anh vũ - loài cá tiến Vua” đăng trên trang phutho.gov.vn ngày 11-1-2019, cá Anh vũ chỉ xuất hiện và đánh bắt được từ tháng 10 dương lịch đến tháng 3 năm sau, nhiều nhất là vào những ngày thời tiết se lạnh, nhiều sương mù. Lúc ấy cá Anh Vũ ra kiếm ăn nhiều hơn.

Cá Anh vũ có cái đầu khác thường vô cùng, nhìn vào là người ta liên tưởng đến một cái đầu lợn con vì nó giống y hệt, nhất là cái môi cá bằng sụn rất to và dày như mõm lợn. Giống cá này chỉ ăn rêu tảo chứ không ăn tạp như các loài cá sông khác.

Cá sống trong những hang đá sâu và khi nước lạnh mới mò ra tìm mồi. Vì vậy, việc bắt được một con Anh vũ là cả một kỳ công. Vì thế, cá Anh vũ lại càng trở nên quý giá. Ngày xưa, chỉ có vua chúa mới được thưởng thức. Thịt cá Anh vũ trắng, quánh và thơm ngon hơn bất cứ loài cá nào của sông nước. Trong con cá Anh vũ, phần tuyệt nhất là cái khối sụn môi. Cái khối sụn này chẳng những rất giòn mà còn chữa được bệnh.

Dù có chế biến theo cách nào, thì cách ngon nhất vẫn là hấp cá. Khi bắt được, người ta thường mổ và rửa sạch cá, sau đó ướp gừng và một vài loại gia vị vào bụng, thêm chút nước mắm ngon, cuối cùng cuốn cả con cá vào một tấm lá gừng và hấp cách thủy. Cá hấp sẽ giữ được nguyên các chất bổ và thơm ngon hơn bất cứ kiểu cách chế biến khác, bởi vậy, cũng là món được ưa thích hơn cả.

Ngon là thế, nên từ lâu, cá Anh vũ đã được coi là loài vật quý hiếm để dâng lên vua chúa. Truyện thần sông Bạch Hạc đăng trong sách Lĩnh nam Chích quái (“Chọn lựa những chuyện quái dị ở đất Lĩnh Nam” - sách tập hợp các truyền thuyết và cổ tích dân gian Việt Nam được biên soạn vào khoảng cuối đời Nhà Trần) có đoạn nói về cá Anh vũ.

Theo đó, Thánh linh quán ở ven sông Bạch Hạc có đặt tượng Tam Thanh bên trong để phụng thờ, phía trước và sau có xây hai ngôi am. Nơi này nằm ở ngã ba sông Bạch Hạc, một đoạn sông khoảng mấy chục trượng có giống cá Anh vũ. Về mùa đông, dân chài thả lưới vớt cá. Trên dưới khúc sông ấy đều không có giống cá này, cá Anh vũ cũng giống như loài cá chép, mùi vị thơm ngon, rất tiện để làm gỏi, chả, thuộc loại thực phẩm thượng hạng. Người bắt được đều mang tiến vua, cấm đem ra mua bán.
Ngày nay, do quý hiếm, cá Anh vũ được nhiều người săn bắt khiến loài này đang có nguy cơ bị tiệt chủng cao, cần được bảo tồn ở mức độ V trong danh sách đỏ.

ĐNCT